Дүн согсолгын зүбшэлэлгэ мүнөөдэр, мартын 31-дэ, уласай байгаалиин яаманай бааза дээрэ болоо. Гэс-үүдэй техническа даабаритай танилсалгые ашагта малтамалнуудые шанаржуулгын промышленностиин инфраструктурые хүгжөөлгэдэ инвестицинуудые дэмжэхэ талаар МИНИС проектын команда үнгэргөө. Тус проектын еһоор лэ станцинууд баригдахаар түсэблэгдэһэн байгаа.
Танилсалгада Монголой делегаци үргэн бүридэлэй шэнжэлэгшэдтэеэ буугаа: энергетигууд, байгаалиин яаманай дарганар, посолнууд болон МИНИС проектые залан хүтэлбэрилэгшэ Ариунчимэг. Барилгын дэмжэгдээ һаань, тэрэниие мүнгөөр хангаха Бүхэдэлхэйн банкын команда зүбшэлгэнүүдтэ хабаадахадаа, адаглагшын үүргэ дүүргээ.
«Бидэ Россин гадаадын хэрэгүүдэй яаманай даабаряар, Россин байгаалиин яаманай зүбшөөлөөр болон Буряадай толгойлогшын уялгануудые саг зуура дүүргэгшэ Алексей Цыденовай заабаряар уншалгануудые үнгэргэбэ гээшэбди. Мартын 20-һоо регион дотор 10 зүбшэлгэнүүд болоо, аймагуудаар болон Улаан-Үдэ хотодо. Нэгэ мянга гурбан зуугаад хүн эдэ уншалгануудта ерэбэ. Бүхы ажаһуугшад уулзалгануудта ехэ эдэбхитэйгээр хабаадажа, өөрынгөө һанамжануудые, һанал бодолнуудаа сэхэ хэлэһэндэнь баярые хүргэнэб. Зүбшэлгэнүүд үндэр хэмжээндэ болоо гээд тоологдоо»,- гэжэ Буряадай байгаалиин нөөсэнүүдэй сайд Юрий Сафьянов дуулгаба.
Мүн тэрэнэй тэмдэглэһээр, һүүлэй 22 жэлэй хугасаада Буряадта уһанай хомор болоһон сагта ГЭС-үүдые бариха асуудал ехэ орео. Хойшолонгынь гэхэдэ, Байгалай уһанай нюруу улам доошолуулагдажа, далаймнай муухайдагдаха, худагууд хооһорхо, скважинанууд хатаха болоно.
Буряадай ажаһуугшад үнэн дээрээ ГЭС-үүдые бариха техническа даабаринуудтай танилсалгын зүбшэн хэлсээнүүдтэ ехэ эдэбхитэйгээр хабаадаа. Гэбэшье, Монголой олон тоото мэргэжэлтэдэй бүридэл, Монголой экономикын хүгжэлтэдэ зогсолто болодог харша нүлөө-элшэ хүсэнэй дуталдалгада обеоролго Россин талые байгаали хамгаалгада болон экономикодо ехэ һаад болохогүй гэһэн үгэнүүд найдуулаагүй. Техническа даабаринуудай хэбүүд тухай хэлэбэл, проектнуудые залан хүтэлбэрилэгшэд хоер плотинын баригдахада ушаруулагдахаар аюулнууд тухай юуш хэлээгүй. Байгал далайн экосистемэдэ ородог хоер объектдэ баһал һаад үзүүлэгдэхэ тухай мүн лэ үгэ хэлэгдээгүй үлөө.
Уншалгануудта Россин шэнжэлэгшэд мэдүүлхэдээ, Монголой делегаци Идэр-Голдо баригдаха плотина тухай, тиихэдэ Эгийн –Голдо баригдахаар түсэблэгдэһэн эгээ томо станци тухай нэгэш үгэ хэлэбэгүй. Эрдэмтэдэй багсаамжалгаар, эдэ бүхы объектнуудые барилгаһаа аргагүй ехэ муу нүлөө үзүүлэгдэхэ шэнжэтэй. Тэрэнь нэгэнһээ нүгөөдэдэ дамжаһаар, горитой байха гээд хэлэгдэнэ.
Хоерхоншье ГЭС барибал, аюулнууд ушаруулагдаха гээд уншалганууд дээрэ хэлэгдээ. Тиин, Буряадай ниитэ палатын байгаалиин нөөсэнүүдые хамгаалха болон газар ашаглаха талаар комиссиин түрүүлэгшэ Евгений Кисловай хөөрэһөөр, Сэлэнгэһээ уһанай абтахада, Улаан-Үдэ ууха уһагүй үлэшэхэдөө болохо.
«Буряадай ниислэл хото Богородско олтирогдохи уһа абалгаһаа ундалдаг гээшэ. Тэрэнь урасхалай хажуугаархи уһанһаа бүридхэгдэдэг. Ондоогоор хэлэбэл, Сэлэнгэ мүрэнтэй зэргэ элһэн доогуур үшөө гол урдана. Тиимэһээ ууха уһамнай хэдэн шатын сэбэрлэлгэ гаража, ариг болоно. Эдэ хоер системэнүүд бэе бэедээ нүлөөтэй. Хэрбэеэ Сэлэнгэ мүрэндэ уһанай бага болоо һаа, хажуудахи голой уһаниинь баһа бага болохо жэшээтэй. Уһа абадаг газарнууднай мандаа хүрэхэ унда үгэхэ гү, али Улаан-Үдэ уһагүй үлэхэ аюултай гү гэжэ даб дээрээ үшөө сэгнэгдээгүй»,- гээд ОНФ-эй байгаали хамгаалгын комиссиие түрүүлэгшэ тэмдэглэбэ.
«Байгалай талаар» Буряадай региональна таһагые түрүүлэгшэ Сергей Шапхаев ГЭС-үүдые барилгаһаа хүрэхэ хэдэн олон аюулта хойшолонгуудые тооложо үгөө. Тэрэ тоодо, газар хүдэлхэ ехэ аюултай дэбисхэртэ баригдаха плотинанууд үни болонгүй бутаран һандаржа болохо гээд хэлээ.
«Шүрэн» үндэрөөрөө 60 метр байха зэргэтэй, «Эгийн гол» -103 метр. Хэрбэеэ дэбисхэрнүүдтэнь ехэ хура борооной, саһа шуурганай болохо үедэ, үшөө газарай хүдэлжэ тудалдаа һаа, цунами болоод, арбаад метр үндэртэй уһан Сэлэнгээр бодожо, Улаан-Үдые булажа болохо»,-гээд тэрэ тэмдэглэбэ.
Тэрэнэй мэдээгээр, ГЭС Сэлэнгэ руу ородог уһанай хэмжээе эрид бага болгожо, Байгал руу ородог уһан балай сэбэр бэшэ, булангиртай болохо. Юуб гэхэдэ, Сэлэнгын захын уһанууд сэбэрлэлгын ехэ үүргэ дүүргэдэг юм ха. Плотина загаһадай зөөлгэдэ һаад ушаруулха, тиигэжэ Сэлэнгын омоли загаһанай олошоролгодо муу нүлөө үзүүлэгдэхэ болоно. Уһа мүрнүүдэй хүйтэн дулаанай хубилгагдаха, ямаршье плотинын үбэлэй урасхалые нэмээдэг хада, загаһанай түрьһэеэ хаяжа хадагалха байдалда таарашагүй байдал үзүүлэгдэжэ, тэрэнь хуу хюдагдаха аюултай.
«Байгаалида үзүүлэгдэхэ 25 нүлөө тоолоходо болоно. Үнэхөөрөө, ажаһуугшадшье бэедээ хойшолонгуудыень мэдэрхэ. Мүнөөшье Байгалай уһанай доошолоод байхада, ехэ гэгшын социальна стресс үзэгдэнэ»,-гээд Шапхаев тобшолбо.
«Шүрэн» проектые хүтэлбэрилэгшэ доктор Ж.Ендонгомбо болон Монголой элшэ хүсэнүүдэй станцинуудай талаар шэнжэлэгшэ үгэ хэлэхэдээ, нээрэйшье бидэ баригдахаар түсэблэгдэһэн ГЭС-үүдэй техническа даабаринуудаар дүүрэн мэдээнүүдые үгөөгүйбди гэбэ. Россин шэнжэлэгшэд хойшолонгуудай багсаамжалгануудые бэлдэхэдээ, худагууднай хатаха, торфнууд шатаха, Байгалай уһан улам бага болохо гээд оруулаа.
«Уншалгануудай үедэ би юун гэжэ ойлгобииб гэхэдэ, ажаһуугшад далайн уһанай юундэ доошоо ороһые хүсэд мэдэнэгүй. Зоной һанамжаар, бага уһатай үе хүрэжэ, хэзээ дүүрэхэниинь мэдэгдэнэгүй. Тиигээдшье зон оршон тойронхидо ямар нүлөө үзүүлэгдэхэб гэжэ уридшалагдаһан сэгнэлтэнүүдтэй танилсаагүй байна»,- гээд доктор Ж. Ендонгомбо тэмдэглэбэ.
Тэрэнэй зааһаар, эндэхи ажаһуугшад худалшье, мүн маргахаар мэдээнүүдые абаһан байхадаа болохо. Тэрэниие байгаали хамгаалгын мэргэжэлтэ бэшэ эмхинүүд дурадхаа еһотой.
«Бидэ эндэ байдаг ажаһуугшад шагнаһанаа үшөө дахин бодожо үзэхэ гэжэ найданабди. Удаадахи уншалгануудаа, жэшээнь хоер жэл болоод үнгэргэхэдөө, эдэ зүбшэлгэнүүдээр ябуулһан шэнжэлгэнүүдэй дүнгүүдые дурадхахабди», -гээд Монголой электростанцинуудай талаар шэнжэлэгшэ нэмэжэ, эдэ танилсалгануудта дэн дээрэлхүүгээр бү хандыт гэжэ уряалба.
Эрдэмтэд болон ниитын байгаали хамгаалагшад харюусахадаа, үгы бидэ одоол тон үнэнөөр Байгалй регионой ажаһуугшадые мэдээсэжэ, уншалгануудые эмхидхэхэ талаар туһалалсаба гээшэбди гэбэ.
Энэ байдалаар өөрынгөө һанамжые «Байгалай талаар» Буряадай региональна таһагай түлөөлэгшэ Наталья Тумуреева элирхэйлбэ.
«МИНИС»-эй бүлэгтэй бидэ үшөө зун байхада, уулзаа һэмди. Тэрэ гэһээр мэдээнүүд нилээн удаан хүлеэгдээ. Хэрбэеэ манай эмхи ажаһугшадтай хүдэлөөгүй һаа, хүн зон эдэ танилсалгануудыетнай шагнахашьегүй байгаа. Ажаһуугшад эдэ проектнуудта анханһаа дурагүй, ГЭС-үүдые барилгын муу хойшолонтойень өөһэдөөш ойлгожо байгаа. Тиигээдшье олондо мэдээсэл тараадаг хэрэгсэлнүүдтэ энээн тухай бэшэгдээ һэн гээшэ. Дурадхаһан мэдээнүүдтнай яаха аргагүй дутуу, хүсэд бэшэнүүд. Бидэ зондо ойлгосотойгоор пункт бүхэнииень мэдээсэхын тула ехэ ажал ябуулаабди. Энээн тухай зүбшэлгэ бүхэндэ хэлэгдээ, зон өөһэдөө тиигэжэ хэлээ»,-гээд Тумуреева хөөрөө.
Юу нэмэлтэйб гэхэдэ, энэ хэрэгтэ һонирхолтой талануудта, юрын эрхэтэдтэ өөрын асудалнуудаа оруулха үшөө 30 хоног бии. Монголдо гидроэнергетикын объектнуудые бариха МИНИС-эй бүлэгүүдэй проектнуудаар мэдүүлгэнүүдые болон дурадхалнуудые оруулжашье болохо. Дурадхалнуудай сэтгүүлнүүд Улаан-Үдын бүхы номой сангуудта байха, тиихэдэ МИНИС-эй сайтда хандаха арга бии.